نقش نوروز در ادبیات ترکمن
بهار پایان سردی ، تلخی و تاریکی طبیعت ، زایش زندگی و سرسبزی و از همه مهمتر آغاز به کار انسانهای کارورز بوده است . بسیاری از عالمان و ریاضیدانان از جمله محمود کاشغری ، ابوریحان بیرونی ، و حکیم عمر خیام سعی نموده اند یک ارتباط علمی بین آیین نوروز و دگرگونی طبیعت تعریف نمایند .
در ادبیات ترکمن از نوروز بانامهای بهار بایرامی ، ارگن اورغون بایرامی ، اوغوز گونی ، چاروا بایرامی ، چوپان بایرامی ، گوگلان ، دوغونوش و قالغونوش نام برده شده است . شاعران کلاسیک ترکمن از جمله شیدایی و مختومقلی فراغی از اهمیت نوروز دراشعار خود بهره برده اند . به طوری که فراغی بزرگ می گوید . ( نوروز گلسه عالاما رنگ قیلار جهان پیدا ) همچنین درسطر دیگری برای مغفرت از حرمت نوروز وام می گیرد . ( یرده نوروز حرمتی گوگده یولدوز حرمتی … آیینگ گونینگ حرمتی گناهیم گذشت ایله ) نوروز در ادبیات شفاهی ترکمنها نیز از جایگاه خاصی برخوردار است . به طوری که دهقانان نقل هایی از نیاکان خود را با این عناوین همواره زمزمه می کنند .
نوروز یاغموری کوموش نیسان یاغموری آلتین قورغما نوروز قیشیندن قورغ نیسانینگ بشیندن نوروز یاغار نیسان اوونر نیسان یاغار انسان اوونر نیساندا بیر دامجا سووام آلتین دور که منظور از نیسان ماه اردیبهشت و هنگام تشنگی محصولات می باشد .
مهرداد بهار فرزند ملک الشعرای بهار درکتاب تخت جمشید و همچنین در مجله آدینه در بهار 72 می نویسد . ( از جشن نوروز در اوستا و ادبیات اوستایی هیچ نامی برده نشده است . چنانکه از مهرگان نیز اشارتی نیست . اطلاعات دقیقی در دوره هخامنشیان نیز دردست نیست و کتیبه ای هم وجود ندارد . کشف بایگانی دولت اشکانیان که بر روی چوب و چرم نوشته شده و در نوسای 18 کیلومتری غرب عشق آباد به دست آمده نشان می دهد که نوروز در زمان پادشاهی اشکانیان در ایام قدیم تر از دوهزار سال پیش در آنجا جشن گرفته می شده است . وی ادامه می دهد جشن نوروز در اصل جشن آریایی نبوده است بلکه نخست بین سومریان مرسوم بوده است . ) خواجه رشید الدین فضل الله درکتاب جوامع التواریخ می نویسد . ( روز تولد اوغوز خان طبیعت سراسر به سبزه گرایید و همه جا گل شکوفان گشت . پس روز تولد اوغوز خان را آغاز سال نو اعلام کردند و آن را اوغوز گونی نامیدند . ) یوسف حاجب خاص یکی از وزیران پادشاهی قارا قانلوها درکتابی به نام قوتارتقی بیلیت درمورد آیین برگزاری نوروز مطالبی نوشته است . از جمله آداب ترکمنها درنوروز این بوده است که جوانانی که به سن بلوغ رسیده اند را سوار بر اسب نموده و با کاسه زرین آب می نوشانده اند . کودکان متولد شده درآن ایام را نوروز نام می نهاده اند . دختران به مونجوق آتدی و بیجه آتدی و پسران به سرگرمی آشق بازی و چلیک می پرداخته اند . دختران درهنگام بازی از سطرهای موزونی تحت این عناوین بهره می برده اند .