نام ترکمن، مفهوم و ماهیت آن

در ترکی، کلماتی دارای وندهای ـ من ـ مان (مین ـ مون ـ مونگ؛ مینگ؛ با تغییر به ب: بین ـ بانگ) وجود دارد که با معرفی و مثال از تعدادی از آنها می توانیم مفهوم و ماهیت ترکمن را نیز بدانیم.

اسامی ـ وندها در کلمات ذیل حالت پسوند دارند:
کوزمن Ko:Zmen : گوشت پخته شده دراخگر؛ دیلمن dilmen: خوش زبان، حرّاف و اسامی ـ وندها در کلمات ذیل حالت پیشوند دارند: مانگ َman مان man : برّه سه ساله (در زبان ترکمنی: گوسفند چهارساله). مان مانگ manman: بزرگ، درشت

اسامی مکان
مِن کِرمن menkermen: نام قدیم شهر کیف (کرمن: قلعه، من: بزرگ). مینگی تائو minitau : نام ترکی کوههای البرز (مینگ، منگ: بزرگ، آسمان). کوگمِن kogmen : کوهی در آسیا. و …

اسامی اشخاص
گوکمن gokmen در آناطولی : کسی که چشمهای کاملاً آبی دارد. تومنtumen: کلمه ای در زبان ایغوری. و

صفات و افعال: دیکمِن dikmen: فوق العاده بلند، مرتفع. آغیرمان agyrman (آغرمان) کسی که به زحمت زیاد حرکت می کند، گولمِن gulmen: پرخنده، کسی که زیاد می خندد. و یکی از این قبیل اسامی نیز به نام ?ترکمن? است. عنوان ترکمن در اینجا، تنها در معانی خالص، اصیل، بزرگ، فوق العاده و پرقوت می تواند بکاررود.

حال به این سئوال می پردازیم که چرا ترکمنها به این اسم خوانده شده اند؟! برای روشن کردن این نکته لازم می آید که از مناسبت‌های ترکمن اغوز حرکت کنیم. برای اینکه این امر در حل معمای منشاء و ماهیت نام ترکمن کمک شایانی خواهد کرد. اینکه واژه های ترکمن و اغوز دو نام برای یک قوم معین ترک است، در منابع تاریخی ترک بطورکلی امری پذیرفته شده به نظر می رسد. در نیمه دوم قرن نوزدهم 1. قفس اوغلو به نقل از وامبری A.vambery اینطور می‌گوید:
قبول این دیدگاه که اجتماعاتی که اعراب به آنها نام غز را داده اند، ترکمنهای زمان ما هستند، کاملاً درست است. نِمت nemeth با استفاده به هوستما Houtsma می نویسد که ترکمنها به جای اسم قدیمی خود یعنی اغوز نام ترکمن را گرفته اند. و. مینورسکی v.minorsky در یکی از آثارش می نویسد: اغوزها بطورکلی با نام ترکمن شناخته شده‌اند.

در ترکیه دیدگاه ف‍..کوپرولو f.koprulu ارزش کلاسیکی یافته است. کوپرولو در زمان خود با استناد به دیوان لغت ترک، می گوید که نام ترکمن به گروههایی از اغوزها که مسلمان شده‌اند، اطلاق می شود.

در حقیقت او این دیدگاه را با استناد به اثرشرف الزمان مروزی یعنی با سطرهای کتاب طبیعه- الحیوان عیناً تأیید می‌کند. قبل از مروزی، اولین مؤلف اسلامی که از ترکمنها بحث می‌کند یعنی المقدسی (قرن چهارم هـ.ق/ نیمه دوم قرن دهم میلادی). ترکمنها را گروههایی معرفی کرده بودکه اسلام را قبول کرده اند.

نام ((ترکمن)) اولین بار در اواخر قرن دهم میلادی/ چهارم هجری قمری ظاهر شد. بررسی اصل ومعنی کلمه ترکمن نشان می‌دهد که اغوزها، غیرمسلمان، اغوزهای مسلمان را ترکمن نامیدند. بعدها نام ترکمن فقط بوسیله اوغوزها بکار رفت هرچند که نام اجدادی خود را فراموش نکردند

از طرف دیگر قفس اغلو اینکه اغوزها با قبول اسلام نام ترکمن گرفته‌اندرا با وجود صراحت آن در بعضی از منابع چندان قانع کننده نمی‌داند. وی می نویسد : چونکه تغییر دین تغییر همزمان اسم را ایجاب نمی‌کند. اگر چنین اصلی وجود داشته باشد، در اینصورت همانند ترکان مسلمان قبل از ترکمن ها اغوزهایی که بعدها به اسلام گرویده‌اند نیز می‌بایست نام جدیدی بگیرند و یا همانند خویشاوندان مسلمان خود ترکمن نامیده شوند.

در حقیقت براساس آخرین تحقیقات، قارلوق ها در دوران قدرت خود (نیمه اول قرن یازدهم میلادی) یعنی زمانی که بر مناطق چو، تالاس و یدی سو حاکم بودند، در عین حال نام ترکمن را به عنوان یک اسم سیاسی برای خود برگزیده بودند. منابع فارسی که اولین بار از سلجوقیان بحث می‌کنند، تماماً اینطور هستند. باسورث می نویسد:
گردیزی می گوید: القائم بامرالله در سال 423 خلیفه شد. در زمان او ترکمن ها ظاهر شدند. در دیوان ناصرخسرو، مصرع ((طغرل ترکمن و چاغری)) وجود دارد. کاشغرلی نیز اصطلاحات ((ترکمنهای اغوز)) و ((اغوزهای ترکمن)) را به تکرار بکار برده است.

مقدسی از دو محل در ماوراءالنهر بعنوان موضوع دفاعی (تغران) در برابر (ترکمانیون) سخن می‌گوید. نظام الملک اتباع هم قبیله سلجوقیان را به همین نام می خواند.

منبع: پایان نامه کارشناسی ارشد تاریخ، طاهر سارلی