نوای هودی‌خوانی؛ گوش‌نواز کودکان ترکمن
نغمه آرام و شبانه مادران ترکمن برای به‌خواب رفتن کودکان و نوزادان، برش کوچکی از فرهنگ چند هزار ساله سکونت این قوم در کرانه ساحلی دریای خزر و روایت‌گر رشادت و دلاوری در برابر دشمن و اقوام بیگانه است.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دانشجویان و دانش آموختگان ترکمن به نقل از ایرنا، هودی یا لالایی خوانی آوای تربیتی و آرام‌بخش مادران ترکمن صحرا برای پرورش کودکان و نوزادان این قوم است که غفلت از جنبه‌های تربیتی و آموزشی آن علاوه بر آسیب به پرورش نسل خلاق و پویا، مانایی فرهنگ و زبان این قوم را به خطر خواهد انداخت.
بی‌بی سلطان پسر ۲ ساله اش را روی پایش گذاشته و با صدای نازک زنانه برای “تایلی” می‌خواند :
منینگ گولیم آی یالی
آیا گونه تای‌یالی
آغزیندن بیر سوز چیقسا
شکر آتیلان چای یالی
“کودک گل من همچون ماه زیباست / همتای ماه و خورشید است / آنگاه که به سخن در می آید /سخنانش همچو چای شیرین است.”
چشمان تایلی به دهان مادر است و بی آنکه از گفته های او چیزی بفهمد، محو صدا و صورت مادر می شود.
بی بی سلطان در حالی که قالی می بافد، تلاش می کند تا کلمات ساده تری را در هودی و لالایی استفاده کند تا هم خزانه کلمات فرزندش افزایش یابد و هم با آرامش بیشتر به خواب برود.
این روایت کوتاه حکایت هر شب مادران ترکمن صحرا برای انتقال فرهنگ این قوم به نوزادان و کودکان است تا از طریق آن دختران را با دار قالی و پسران را با اسب و دریا آشنا کنند.
هودی خوانی ادامه روند نواها و مویه‌های اساطیری مادران ایران زمین است که شادی و غم قوم ترکمن را برای کودکان فردا روایت می کند.
هر چند ممکن است نُت های موسیقی هودی‌خوانی جایی ثبت نشده باشد اما مادران ترکمن سینه به سینه این اشعار را به ارث برده و در تربیت و پرورش فرزندان خود از آن استفاده می کنند.
در این رابطه یک کارشناس تربیتی کودک به ایرنا گفت: سیستم آموزشی طراحی شده برای کودکان در سالیان اخیر تغییرات محسوسی داشته و هر چند سال یکبار شاهد شکل گیری یک رویه آموزشی جدید و منسوخ شدن روش‌های قدیمی تر هستیم.
ارازدردی ایری افزود: نخستین روش آموزشی بشر به دوران طفولیت انسان بر می‌گردد که مبتنی بر آواها و موسیقی محل تولد یا همان لالایی است که زمانی برای منسوخ شدن آن متصور نیستیم.
وی اظهار داشت: لالایی و قصه گویی هنر ارزشمندی است که نه تنها رابطه عاطفی میان مادر و کودک را استحکام می بخشد بلکه در تقویت اعتماد به نفس، یادگیری زبان، افزایش رشد شناختی و مهارت های رفتاری و حرکتی کودک موثر است.
به گفته این کارشناس هر قوم و طایفه ای لالایی مبتنی بر فرهنگ و زبان خود را دارد که هودی‌خوانی، مخصوص ترکمن های ساکن استان گلستان است.
یک کارشناس حوزه زبان ترکمن نیز در خصوص هودی خوانی گفت: مادران ترکمن تلاش می کنند کلمات آرام‌بخش و ملایم را در قالب قصه و به زبان شعر و با حالت موسیقیایی برای خردسالان و طفلان خود زمزمه کنند تا با دادن آرامش به کودک، زمینه خواب راحت را برایش مهیا سازند.
شهروز بایی به خبرنگار ایرنا افزود: در دورانی که زبان و گویش های محلی در معرض انواع آسیب قرار دارد هودی خوانی می تواند یکی از عوامل جلوگیری از نابودی و فراموشی زبان ترکمن محسوب شود.
وی بیان داشت: در شرایطی که کودکان و حتی خردسالان به سبب افزایش دسترسی به گوشی هوشمند و شبکه های مجازی در معرض تهدیدات فرهنگی از جمله زبان های بیگانه قرار دارند، احیا و توجه به خرده فرهنگ‌هایی مانند هودی‌خوانی نقش بسزایی در تربیت کودکان بر مبنای فرهنگ بومی و آموزه‌های برگرفته از سنت و آیین ترکمن دارد.
بایی گفت: هودی خوانی علاوه بر اینکه موجب پاسداشت زبان ترکمنی می شود امکان بهره گیری کودکان و خردسالان از قوه تخیل را افزایش خواهد داد تا آنچه در قصه و افسانه ها شنیده اند را بال و پر داده و در نهایت به خودشناسی و جهان شناسی خود وسعت بخشند .
آنه‌محمد بحرپیمایی پژوهش‌گر زبان ترکمن نیز به ایرنا گفت: نگرانی برای از بین رفتن زبان مادری، دغدغه فرهنگ دوستان ترکمن گلستان است.
وی اظهار داشت: اشعار خوانده شده در هودی‌خوانی مالامال از آرزوها، خواسته‌ها و نیات مادران برای آینده کودکان است و در کنار آن عشق به همنوعان، مهمان‌دوستی، شرافت، پاکی، صداقت و در نهایت انسانیت را می‌توان از مهمترین مضامین لالایی‌های مادران ترکمن دانست.
وی ادامه داد : هودی‌ها، اغلب دوبیتی و یا مثلا اشعار یک، دو و یا چهار قافیه‌ای هستند که در بطن خود روایت رشادت‌ها و دلاوری‌های نامداران ترکمن را در طول دوران، زبان به زبان و نسل به نسل از مادر به فرزندان دیگر منتقل می کنند.
هودی‌خوانی بخشی از داشته‌های فرهنگی و معنوی ترکمن به‌شمار می رود که به گفته کارشناسان موسیقی هرچند در گذشت روزگار ندای آن تضعیف شده؛ ولی همچنان حرف‌های زیادی برای گفتن دارد.