خانم مریم شرعی همسر ملاعاشور قاضی فرزند ارشد استاد قاضی (ره) می باشند که اهل قلم و تحقیق هستند. با توجه به قرابت و آشنایی با زندگی ، آراء و نظرات و جنبه هایی از شخصیت آن مرحوم، در این مجال کوتاه مصاحبه ای خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی دانشجویان ترکمن ترتیب داده است که از نظر خوانندگان می گذرد:
س – خانم شرعی، طبعا سرکار خانم از جمله کسانی هستید که اوقاتی را پای صحبت استاد قاضی سپری کرده اید، به طور کلی چه نکاتی از فلسفه زندگی ایشان می دانید؟
ج – بسم الله الرحمن الرحیم – یا ایها الانسان انّک کادح الی ربّک کدحا فملاقیه (سوره مبارکه انشقاق/آیه شریفه ۶) «تو ای انسان، بار سفر بسته ای و با تلاش مستمر، رو به خدایت می روی و در پایان این سفر، به دیدار وی نائل خواهی گشت»
ابتدا با تشکر از شما برادر گرامی که در عرصه رسانه تلاش می کنید و رسالتی بس عظیم دارید. تسلیت عرض می کنم و نهایت امتنان و سپاسگزاری خود را به مردم عزیز و شریف و قدرشناس و همه ی اهل فرهنگ و ادب و مسئولین ارجمندی که زحمت کشیدند و در تدفین و تشییع و مراسم آن مرحوم شرکت نمودند و باعث تسلّی خاطر شدند ابراز می نمایم و مزید توفیقات و تاییدات را از خداوند متعال مسئلت دارم.
مرحوم استاد قاضی (حاجی دده) خدایش بیامرزد، عالم فرهیخته، از طایفه ی محترم خوجه منسوب به حضرت علی (ع) و از شخصیت های شاخص و کاروان سالار نشر و فرهنگ و ادب ترکمن و مسئول انتشاراتی قابوس گنبد بودند و تمامی عمر پربرکت خویش را صرف پژوهش و تحقیق در عرصه ی فرهنگ، دین ، فولکلور و ادبیات متعالی ترکمن، خصوصا «دیوان مختومقلی فراغی» نمودند و در این رهگذر با ارائه نظریاتی عمیق و ارزشمند به مدنیت و در هویت بخشی به مردم شریف ترکمن خدمات شایانی نمودند و صدها اثر ارزشمند و گنجینه های گرانسنگ را در اختیار نسل حاضر و آیندگان قرار دادند.
تلاش، پشتکار و خستگی ناپذیری در راه اسلام و در مسیر خدمات فرهنگی که خود گویای ایمان قلبی ایشان به خدا و عشق به مردم است، فلسفه زندگی ایشان بوده است. غروب آن ستاره تابناک و فقدان تالم برانگیز این فرهیخته خستگی ناپذیر که نماد روشن فرهنگ ترکمن ها بودند،ضایعه ای دردناک برای جامعه دینی و فرهنگی ماست.
س- آشنایی شما با آثار مکتوب استاد از چه زمانی شروع شد؟
ج – قبل از دوران دانشجویی ام با کتاب گرانسنگ دیوان مختومقلی آشنا شدم و می شنیدم که فرهنگ و ادبیات مکتوب ترکمن در ایران، مدیون کارهای ایشان است. زمانی که در انجمن حکمت و فلسفه ایران مشغول بودم، بیوگرافی استاد را جهت درج در یک کتاب تاریخی خواستار شدم. در آن ایام نشریه ای به زبان ترکمنی منتشر نمی شد، از این بابت استقبال کردند و خیلی خوشحال شدند. حدود سی سال می گذرد که از نزدیک با استاد قاضی و خانواده آن مرحوم آشنایی دارم. ایشان قوه درک بالا و دقت نظر کافی، همت و تلاش وصف ناپذیری داشتند. هرگز از کار تحقیق و نوشتن باز نمی ایستادند و هیچگاه احساس و اظهار خستگی نمی کردند،همواره علی رغم مشکلات زندگی و رسیدگی به امور خانواده ، ایستایی برایشان معنایی نداشت. خادم واقعی علم و دین و پاسدار اشعار مختومقلی و سایر فرزانگان و ادبای ترکمن بودند. به شخصه بارها شنیدم که می گفتند: از خواب نوشین چشم پوشیدم و نهایت کوشش خود را به کار بردم. شب و روز را در ترتیب و مقابله نسخه ها به سر آوردم و بسا شب ها تا سحر بیدار ماندم. مطبوعاتی قابوس میعادگاه اهل فضل و دانش، هم کتابفروشی بود و هم محل گفتمان صاحب نظران. استاد از دسترنج خود امرار معاش می کردند و با فروش کتابهایی که خود به تحقیق، تالیف، برگردان و بازنویسی و چاپ آن اقدام کرده بودند، روزگار می گذراندند. فلذا تا آخرین سال های عمر با برکت خود کار می کردند، ایشان زاهدانه زیستند و سعادتمندانه دعوت حق را لبیک گفتند.
س – نکته بارزی را که در شخصیت وی بیشتر جلوه گر بود در چه می دانید؟
ج – استاد دارای شخصیتی بلندنظر و نمونه ای از بنده ی صالح بودند. به امور فرهنگی، به مطالعه و آگاهی دادن به اعضای خانواده و سایر جوانان اهمیت می دادند. عشق به حکیم فرزانه مختومقلی فراغی (ره) باعث شد که در این طریق با جان و مالشان متحمل سختی ها شدند. دیوان کامل فراغی را بیش از صد هزار نسخه به چاپ رساندند. مهمترین چیزی که در رفتار ایشان جلوه گر بود، ایمان به خدا، ایمان به هدف، ایمان به مردم، ایمان به راهشان بود . باید از آفاق و انفس بگذری تا جان شوی.
س – با توجه به سوابق مکتوب که میان شما و استاد گواهی می دهد و کاوشی در زندگی نامه ایشان داشته اید در چه زمینه ای همکاری داشتید؟
ج – کتاب «ایریم لار» را از خط لاتین به خط عربی برگرداندم، کتاب «مرد شاعر و محمد شاعر» و «دستورات نماز» را ویراستاری نمودم، مقاله ای با عنوان «مرد خستگی ناپذیر» را تهیه کردم که در نشریه یاپراق چاپ و منتشر شد.در تهیه و تنظیم مقاله ای در زمینه تفکر فلسفی مختومقلی فراغی، که استاد قرار بود در یک کنفرانس ارائه دهند همکاری داشتم .
س – میزان استقبال دانش پژوهان و فرهنگدوستان از کتب مرحوم قاضی چگونه بوده است؟
ج –کتب استاد، به زبان ترکمنی با استقبال بی نظیری مواجه شد. کتابهای ایشان علی رغم عدم امکانات ترابری آن زمان در منطقه محروم ترکمن صحرا ، در شهر مرزی تربت جام ، جرگلان ، تا شهرهای ساحلی غرب استان و … توزیع می شد. طوری که بعدها در نشریات داخلی و در ترکمنستان، آلمان، افغانستان، آذربایجان و ترکیه آثار ایشان را ستوده اند.هر جا سخن از مختومقلی می شد با نام مراددردی قاضی گره خورده بود و برای اینکه آیندگان به آن منابع دسترسی داشته باشند آقای ملاعاشور قاضی چندین کتاب ایشان را به کتابخانه دانشکده تورکولوگی دانشگاه برلین اهدا نمودند
س – چرا و چگونه حضرت مختومقلی توسط استاد قاضی مشرف به زیارت خانه خدا شدند؟
ج – حضرت مختوم قلی در یکی از اشعار خود آرزو کرده بودند، که ای کاش خانه خدا را زیارت می کردم «اقبالیم یولداش بولسا، بارسام کعبه نی گورسم» .
استاد قاضی تحت تاثیر این اشعار مختومقلی، به جای حضرت مختومقلی ، حاج صلاح الدین گوگلانی یکی از روحانیون جلیل القدر و مسئول حوزه علمیه بزرگ «چنارلی» در بخش «مراوه تپه» را با هزینه شخصی خودشان به زیارت خانه خدا اعزام کردند، زیرا اعتقادشان بر این بود که راه مختومقلی، راه حضرت محمد (ص) و راه انبیاء و اولیاء خداست و راه او راه پربرکتی است.
س – در مورد سایر فعالیت های استاد قاضی کمی توضیح دهید.
ج – خدمات شایان استاد، تنها در زمینه چاپ و نشر نبوده بلکه در آبادانی آرامگاه حضرت مختومقلی و پدر فاضلشان دولت محمد آزادی زحمات فراوانی کشیدند. آن مرحوم در مرمت زیارتگاه دانشمند آتا و خالد بن سنان (ع) پیش قدم بوده اند.
س – خالد بن سنان (ع) کیستند و چرا استاد در عمران و آبادانی آرامگاه آن حضرت تلاش زیادی کردند؟
ج – خالد بن سنان (ع) در کوه های شمالی قریه گوگجه در بخش مراوه تپه و در محدوده دهستان «تمر قره قوزی» بر فراز ارتفاعات گوگجه داغ قرار دارد. خالد بن سنان (ع) آخرین پیامبر مبلغ مسیحی است. در کتاب ناسخ التواریخ نوشته اند که وی، چهل سال قبل از ولادت حضرت محمد (ص) به ظهور می رسند، طوریکه دختر خالد بن سنان (ع) در دوران پیری به خدمت رسول الله (ص) می رسد و در حضور مبارک آن حضرت ، ایمان می آورد. استاد قاضی در اطراف بقعه خالد بن سنان (ع)، سی و دو اتاق، استراحتگاه زائران، موتور مولد برق، یک باب انبار، یک باب مسجد، یک باب مغازه ، تعدادی سرویس بهداشتی ، سه آب انبار و فضای سبز جهت رفاه زائران تدارک دیده بودند. این اقدامات مرهون خدمات و زحمات مرحوم حاج مراددردی قاضی است.
س – برای تحقق آرمان استاد قاضی چه پیشنهادی دارید؟
ج – خیلی مشتاقیم که برای روند و توسعه بیش از نیم قرن تلاش تاثیر گذار و ماندگار ایشان «آکادمی قاضی» و یا مشابه آن در گنبد تاسیس شود و آگاهان و نیکوکاران ما را یاری نمایند تا توشه آخرتشان و دعای خیر ما بدرقه راهشان باشد. فکر می کنم این آکادمی برای خودآگاهی و بازگشت به خویش ، سودمند و در عمل و زندگی جوانان مفید و موثر باشد، زیرا خود باوری زیر بنای اصلی هویت فرهنگی است.
س – استاد قاضی در بیداری فرهنگی چه تاثیری داشته اند و چگونه به تنهایی اینهمه کتاب تالیف و تنظیم و منتشر کرده اند؟
ج – نقش اساسی بزرگمردی مانند حاج مراددردی قاضی، در بیداری فرهنگی و بازگشت به اصالت خویش باعث شد که بسیاری از ترکمن ها بخود آیند. استاد به تنهایی بیش از شصت سال از عمر پر برکتشان را صرف تحقیق و تالیف و نگارش نمودند و در این راه متحمل زحمات زیادی شدند و همیشه می فرمودند: چکسنگ زحمت، یاغار رحمت.
ایل دردینه یانیپ اوچن قاضی سن. استاد میراث تاریخی قومی را به تنهایی به دوش کشیدند. خدمات ارزنده ایشان نور فیضی است بر ارادتمندان.
س – برای تداوم راهشان …؟
ج – امید است معاصران، فرهنگدوستان و اهل قلم با ثبت خاطرات و نوشتن یادداشتها و برگزاری نشست ها و همایش هایی ، یاد و خاطره شادروان قاضی را که از میان ما رخت بربسته اند، فروزان و منور نگه دارند
نام نیکو گر بماند ز آدمی به کزو ماند سرای زرنگار
خداوند متعال بما توفیق عطا فرماید که بتوانیم راه او را ادامه دهیم و برای علّو درجاتش دعا کنیم.
س – کلام آخر ….؟
ج – عروج روح استاد حاج قاضی که مرکز ثقلی برای معرفت ورزان و اهل قلم ترکمن ها بودند این واقعیت را آشکار ساخت که دیر یا زود، زندگی را باید وداع گفت و به این امر اذعان کرد که: «هر که آید به جهان، اهل فنا خواهد بود». بر ما لازم است که قدر گوهرهای گرانبهای علمی و معنوی را بدانیم ، چه بسا قدر و جایگاه و تاثیرگزاری بسیاری از فرزانگان را پس از رحلتشان شناخته ایم.
با آخرین آیه شریفه از سوره مبارکه یاسین ختم به خیر می کنیم.
«فسبحان الذی بیده ملکوت کل شیء و الیه ترجعون»
راهشان مستدام باد!