سوزن‌دوزی ؛ هنری از میان نقوش هندسی تا نغمه‌های ترکمن
وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی از سوزن‌دوزی ترکمن به عنوان هنری بهره‌گرفته شده از نقوش هندسی و قرینه به صورت ذهنی یاد کرد که قدمت و جایگاه آن در نغمه‌های زنان ترکمن و در ادبیات شفاهی مردم این سرزمین به وضوح مشخص است.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دانشجویان و دانش آموختگان ترکمن به نقل از ایرنا، علی‌اصغر مونسان با انتشار تصاویری از هنر سوزن‌دوزی ترکمن در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی اینستاگرام، نوشت: سوزن‌دوزی ترکمن یا سیاه‌دوزی که نوع دوخت آن زنجیره فشرده و بسیار ریز است، در زبان ترکمنی به آن سانجیم می‌گویند و بیشتر از نقوش هندسی و قرینه به صورت ذهنی بهره گرفته می‌شود.
وزیر میراث فرهنگی با بیان این که «گلدوزی مصور ترکمن از زمان سکاها رایج بوده است» نوشت: آنچه معلوم است این که ترکمنها از قدیم‌الایام به تهیه ابریشم به عنوان ماده اصلی سوزن‌دوزی پرداخته و دختران و زنان لباس‌های خود را با نخ‌های ابریشمین که با رنگ‌های طبیعی رنگرزی می‌شد، سوزن‌دوزی می‌کردند. این امر از نغمه‌های زنان ترکمن و در ادبیات شفاهی آن به وضوح مشخص است.
«نخ‌های طبیعی چون ابریشمی و پنبه‌ای و نخ‌های مصنوعی اکریلیک، … و برای پارچه نیز از انواع ابریشمی و پشمی استفاده می‌شود.»
رشته سوزن‌دوزی ترکمن، نمایش هنر اصیل زنان و دختران ترکمن ساکن گلستان با سابقه‌ای طولانی در تاریخ که در آن با سرانگشت هنرمندانه، نقش و نگارهایی زیبا برگرفته از فرهنگ و هنر ترکمن یا طبیعت منطقه بر روی پارچه‌های ساده خلق می‌شود، پس از دریافت نشان استاندارد و ثبت ملی در آثار ناملموس کشور، اکنون در راه ثبت ملی ۲ روستای فعال گنبدکاووس در این رشته است.
سوزن‌دوزی ترکمن که به آن سیاه‌دوزی نیز گفته می‌شود و در بین ترکمن ها به کِشته معروف است، از قدیم در جامعه سنتی ترکمنها توسط دختران و زنان آن برای تزیین لباس‌های مردان، زنان و کودکان و هم چنین پرده‌ها استفاده می‌شد.
این رشته پس از اقدامات اولیه برای احیا، ابتدا در آبان ۱۳۹۱ و در سیصد و سی و سومین اجلاسیه کمیته ملی پوشاک و فرآورده‌های نساجی الیاف سازمان میراث فرهنگی کشور موفق به دریافت نشان ملی استاندارد شد و چند ماه بعد در چهارم بهمن نیز با شماره ردیف هزار در فهرست آثار نامملوس کشور به ثبت ملی رسید و با پیمودن گام های ترقی، اکنون در مرحله ثبت روستاهای فعال این رشته هنری در فهرست آثار ملی است.
براین اساس، پرونده ۲ روستای تنگلی و حاجی قوشان شهرستان گنبدکاووس که هر کدام به ترتیب ۳۰۰ و ۵۰۰ هنرمند فعال رشته سوزن دوزی دارد، به چهارمین جلسه شورای راهبردی ثبت ملی شهرها و روستاهای وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ارسال شد تا در مورد آن داوری و درصورت تصویب، این روستاها ثبت ملی شوند.
از دیگر مسایل مربوط به سوزن دوزی ترکمن، نقوشی به کار رفته در آن است که به طور عمده اشکال ساده شده عناصری است که در محیط اطراف هنرمند وجود دارد. اشکالی مانند ساری ایچیان (عقرب زرد)، قوش قانات (بال پرنده)، دؤرت گؤز (چهار چشم)، قویموق، بورمه چیگین (بورمه)، قوچاق (کچه نقش)، تیرانا بورون، چاقماق، باغ نقش، بستانی و شلپه نقش که این نوع دوخت در گنبدکاووس، بندرترکمن، گمیشان، آق قلا و کلاله عمومیت بیشتری دارد.
مهمترین فراورده‌های سوزن دوزی ترکمن یقه، سرآستین لباس، شلوار زنان (بالاق)، کلاه (آلین دانگی یا حلقه ای برای سر زنان)، بوءروک (عرق‌چین)، چابیت (بالاپوش زنانه)، بقچه، کوینه‌ک (پیراهن زنانه) و کورته است.