در کشور ما رمضان با شور و اقبال عمومی مسلمانان به پیش می رود و مردم استان گلستان نیز همانند دیگر نقاط کشور مشغول عبادت و بندگی معبود خود هستند، در این میان قوم ترکمن با آئین های خاص خود همانند سایر هم وطنان به مهمانی خداوند می روند.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دانشجویان ترکمن به نقل از مهر، ترکمنها در ماه رمضان آیین‌های خاصی دارند، از جمله این که زنان ترکمن پیش از فرا رسیدن ماه مبارک رمضان، خانه تکانی می کنند. لوازم و وساییل مورد نیاز این ماه را خرید می کنند و به این ترتیب به استقبال این ماه می روند.
همچنین یک هفته قبل از این ماه پر فضیلت ، دختران و زنان ترکمن به نظافت کامل مساجد می پردازند و برخی از خانواده ها مساجد را با فرش و نمد سفید رنگی به نام “نماز لیق” یا همان سجاده ، مزین می کنند.
یکی از شهروندان ترکمن ساکن در شهرستان گرگان و از فعالان فرهنگی و رسانه ای در این باره می گوید: خانواده های ترکمن قبل از این ماه گوسفندی را قربانی می کنند و با گوشت آن مهمانی می دهند که این میهمانی ” الله یولی” یعنی ” در راه خدا” نامیده می شود و قسمتی را نیز برای همسایه ها و افراد بی بضاعت می فرستند.
رستم جرجانی با اشاره به برنامه های ایام ماه مبارک رمضان افزود: بزرگانمان این ماه را : “اورازا آی اون بیر آینگ سلطانی” یعنی ماه رمضان سلطان یازده ماه و یا “برکت لی رحمت آیی” (ماه برکت و رحمت) می نامند.
وی افزود: بعد از آن ماه رمضان با برگزاری نماز تراویح، که هر شب به همراه نماز عشاء خوانده می‌شود، آغاز می شود و فردای آن روز مؤمنان به هر فردی که برخورد میکنند، تبریک گفته و قبولی طاعات و عبادات یکدیگر را آرزو میکنند و می‌گویند و با “ قبول بولسین” جواب می‌شنود و همچنین می گویند ، “بارچه امت محمدی نگ دعالری و عبادت‌لری قبول بولسین” ، یعنی تمام دعا ها و عبادات امت محمدی قبول باشد.
رویت هلال و شروع ماه رمضان
جرجانی می گوید: بلافاصله بعد از رویت هلال ماه رمضان در مسجد با صدای جار اعلام می کنند که امشب باید برای سحر برخیزید و معمولاً نیز سحری می خورند، در زمان های دورتر در کوچه و پس کوچه ها با تیکهٔ چوبی بر حلبی می کوبیدند و رؤیت هلال را جار می زدند و همچنین افراد مسن با رؤیت هلال به روی افراد دیگر نگاه نکرده, دستهای خود را بالا برده و جملاتی همچون “آیی گؤر دوم الله, آمنت بالله, آیلار مبارک الحمدالله” را زیر لب ادا میکنند و یا می گویند “حاقّا حاقّا آی گؤردوم, ایندیکی آیلارا و ایندیکی ییلّاررا خدای یتیرسین”
وی اضافه کرد: بعد آیه هایی از قرآن کریم خوانده و دعا می کنند و رویت هلال و شروع ماه رمضان را به یکدیگر تبریک می گویند.
مراسم پیشواز ماه مبارک رمضان
این نویسنده ترکمن در ادامه گفت: با عنوان اینکه بسیاری از ترکمن ها از مدتها قبل از ماه رمضان روزه گرفته و به پیشواز این ماه مبارک می روند، یادآور می شود: این روزه ها در ایام خاصی در ماههای رجب و شعبان گرفته می شود.
وی یکی دیگر از مراسم این ماه مبارک را مراسم آشتی و ایجاد دوستی بین افراد عنوان کرد و افزود: در بین ترکمن ها اگر به علتی از یکدیگر دل آزرده شده اند قبل از این ماه با هم آشتی می کنند چرا بر این باورند که بدون آشتی با برادران دینی ، روزهٔ فرد مورد قبول درگاه الهی واقع نمی شود.
جرجانی در توضیح این سنت می گوید: در مراسم آشتی کنان یکی از ریش سفیدان که « یاش اولی » نامیده می شود ، نقش آشتی دهنده را بازی می کند، « یاش اولی » در خانه اش سماور را روشن کرده و چایی دم می کند و آن دو نفر را که نسبت به هم کدورتی دارند، بدون اطلاع از یکدیگر دعوت می کند و مراسم آشتی کنان راه می اندازد و اعتقاد دارند که آشتی دهنده از ثواب اخروی برخوردار می شود.
وی عیادت از بیماران را در این ماه از سنت های قوم ترکمن دانست و تاکید کرد: یکی دیگر از رسوم نیک و پسندیده در این ماه ، عیادت از بیماران است و اگر کسی از همسایه ها و یا خویشاوندان خدای ناکرده مریض باشند، اهالی به عیادتش می روند و برای سلامتی او دعا می کنند.
افطاری دادن در ماه رمضان
این شهروند قوم ترکمن در این باره تصریح می کند: روزه داران در زمان افطار معمولاً روزهٔ خود را با خواندن دعاهای مخصوص افطار و با خرما یا کشمش آغاز می کنند و غذای افطار را نیز معمولاً شیر برنج یا چورک باتیر (نوعی خوراک گوشت)، یا تورک (نوعی سمبوسه) یا کتلت, یا اون آش (آش رشته) تشکیل می دهند.
وی افزود: هر روز یکی از خانوادههای محل, خرما, اونآش (آش رشته), چوربا (نوعی سوپ) و یا بؤرک به مسجد می فرستند، تا نمازگزاران با آن افطار کنند.
رستم جرجانی ادامه می دهد: در این ایام ترکمنها بیشتر تلاش دارند تا افطاری را در کنار اعضای خانوده و یا فامیل میل کنند و چرا که اعتقاد دارند همراه خود برکت می آورد.
خواندن نماز تراویح در شبهای ماه مبارک رمضان
این خبرنگار ترکمن در توضیح نماز تراویح ادامه می دهد: این نماز هر شب در ۲۰ رکعت به همراه نماز عشاء خوانده می‌شود و تا پایان ماه رمضان در مساجد تمام شهرها و روستاها ادامه دارد.
وی بیان می کند: در بعضی از مساجد قاریان و حافظان قرآن عموما به تعداد۳ یا۴ نفره حاضر میشوند و براساس برنامه‌هایی که از قبل تنظیم و با متولیان مساجد هماهنگی شده است، به تلاوت قرآن می‌پردازند. آن ها ۳۰ جزء قرآن را در طول ۲۰ رکعت نماز تراویح، در ۴یا۶ شب می‌خوانند که هر رکعت نماز حدود ۵ دقیقه بطول می‌کشد و هر شب ۴ تا ۵ جزء قرآن بترتیب خوانده می‌شود.
جرجانی اضافه می کند: در این شب ها، قاریان، تلاوت قرآن را از اولین جزء قرآن شروع میکنند و در شب های بعد، تا پایان ۳۰جزء آن را ادامه می‌دهند و بدین ترتیب ختم قرآن در آن مسجد صورت می‌گیرد.
وی اظهار می کند: در پایان آخرین شب، از حاضران و شرکت گنندگان در مراسم و نماز ویژه تراویح ، پول جمع‌آوری میکنند و بعد پول ها را در حضور نماز گزاران می شمارند و مقدار این پول هر اندازه که باشد آن را بین حافظان قرآن که مهمان هستند ونیز امام جماعت مسجد به طور مساوی تقسیم میکنند . سهمی هم به موذن مسجد می‌دهند، بعد مراسم دعا و نیایش بعمل می‌آید و بدین ترتیب نماز گزاران از زحمات بی‌دریغ و باشکوه قاریان قرآن قدر دانی می کنند.
وی افزود: قاریان که ماموریتشان در این مسجد تمام می‌شود فردای آن روز به مسجد دیگری که قبلا هماهنگ شده است می‌روند و اما نماز تراویح در آن مسجد همچنان در شبهای بعد، تا پایان ماه رمضان ادامه می‌یابد.
“یارمضان” آیین شب چهاردهم
این روزنامه نگار ترکمن یکی از باشکوه ترین آیین ماه رمضان را آیین شب چهاردهم ماه می داند و یاداور می شود: این شب که در اصطلاح ترکمنی به آن “ یارمضان” گفته می‌شود بعد از پایان نماز تراویح انجام می‌شود و نمونه‌ای از احسان، نیکوکاری و کمک دسته جمعی مردم، به مستمندان و نیازمندان هرمحل است.
رستم جرجانی در توضییح این آیین زیبا می گوید: در این آیین بعد ازانجام نماز تراویح افراد جوان بطور دسته جمعی به طرف منازل ساکنان محل به راه می‌افتند و یکی از آنان شعری می‌خواند و بقیه بطور دسته جمعی در آخر هر بیت کلمه “الله” می‌گویند، این افراد در برابر هر خانه که می‌رسند، الله گویان و هلهله سر می دهند و افراد آن خانه با شنیدن این سر وصدا ها از خانه بیرون می‌آیند و هدایای خود را که اغلب موادغذایی مثل آرد، برنج، نان، کشمش، قند، گندم و یا پول است را به تعدادی از این افراد که از قبل برای تحویل گرفتن این هدایا تعیین شده، تحویل می‌دهند.
وی ادامه داد: اگر چنانچه در خانه‌ای به روی این افراد دیرتر باز شود آن وقت این افراد آن قدر شعر می خوانند و بلندتر (الله) می‌گویند که صاحب خانه مجبور می‌شود زودتر هدیه خود را داده و این جماعت را راضی کند.
وی با بیان اینکه این آیین از گذشته ها رسم بوده اضافه کرد: به هرحال این عده اگر در روستا باشند تا آخرین خانه می‌روند و بعد اغلب افراد پراکنده شده به خانه‌های خود می‌روند و افرادی که کیسه‌های هدایا را تحویل گرفته اند، به مسجد آن محل می روند و هدایا را به امام جماعت و چند نفر از ریش سفیدان تحویل می‌دهند.
جرجانی افزود: سپس این هدایا توسط آنان همان شب توسط افراد حاضر در مسجد با توجه به شناختی که از افراد محلی دارند، بین نیازمندان و افراد محتاج و فقیر تقسیم می شود و بدین ترتیب دل‌های مومنان نیازمند شاد می‌شود وآنان با خیالی آسوده، به روزه‌داری خود ادامه می‌دهند و از اینکه چنین افراد خیری در اوبه (روستا) به فکر آنان هستند، خدا را شکر می کنند وبرای آنان دعا میکنند.
آیین سحرخوانی
این روزنامه نگار در ارتباط با آیین سحر خانی در بین اقوام ترکمن می گوید: در سال‌های گذشته پیش از آنکه بلندگو اختراع شود و در مساجد ها نصب گردد، آیین سحرخوانی در بین ترکمنها رواج داشته است و در آن سال ها هر آبادی برای خود سحر خوان داشته است که در این آئین، سحر خوان محل به وقت سحر از خانه خود بیرون می‌آمد و در محلات مختلف روستا، سحرخوانی می‌کرد وگاهی هم تعدادی دیگراز افراد محلی او را همراهی می‌کردند و غزل آمدن سحر را می‌خواند و با صدای این فرد که اغلب بسیار خوش صدا هم بوده، اهالی ازخواب بیدار می‌شدند.
وی اضافه می دهد: آیین سحرخوانی درحال حاضر فقط در تعدادی از روستاهای ترکمن نشین و البته در مسجد حوزه علمیه عرفان آباد خوانده می‌شود و صدای خواننده سحرخوان هر شب از بلندگوی مسجد پخش می‌گردد.
آیین اعتکاف در ماه مبارک رمضان
این فعال فرهنگی ترکمن دراین باره عنوان می دارد: آیین نیکوی اعتکاف از دیرباز در بین مؤمنان ترکمن رواج داشته است و هنوز هم تعدادی از افراد سالک و صوفی مسلک و عارف از شب بیستم ماه مبارک رمضان به مدت ده شب در مسجد محل اعتکاف میکنند و طی این مدت شب را در آن محل به راز و نیاز و خواندن قرآن مشغول میشوند و به اصطلاح عامه، باخدای خود خلوت میکنند.
آیین شب قدر
رستم جرجانی در ارتباط با برپایی شب قدر در بین اقوام ترکمن می گوید: آیین شب قدر بعنوان شب نزول قرآن در شب ۲۷ ماه رمضان برگزار می‌شود و طی آن افراد جوان و مسن، اعم از زن و مرد بطو دسته جمعی بعد از نماز عشاء و تراویح در یکی از خانه‌های محل جمع شده و بطور دسته جمعی راز و نیاز میکنند و قرآن می‌خوانند تا هرچه بیشتر از ثواب این ماه، خصوصا شب نزول قرآن فیض ببرند.
وی افزود: روحانیون ترکمن اعتقاد دارند که بعد از بیستم ماه رمضان امکان دارد در شبهای فرد مثل ۲۱ـ۲۳ـ۲۵ـ۲۷ قرآن نازل شده باشد و در شب ۲۷ احتمال نزول قرآن به مراتب بیشتر است و به همین دلیل در شب ۲۷ تمام اهالی محل شب زنده داری میکنند و تا سحر در منازل و یا مساجد محل می‌نشینند و دعا میکنند نماز مخصوص تراویح را می‌خوانند.
باش پیطره (پرداخت فطریه)
جرجانی در این رابطه گفت: پرداخت فطریه از دیگر مراسم مذهبی است که معمولا در چند روز آخر ماه رمضان و تا قبل از نماز عید انجام می‌شود.
وی افزود: بنا به اعتقاد علمای ترکمن، پرداخت فطریه با آغاز ماه مبارک رمضان جایز است و وقت واجب برای پرداخت آن ، تا قبل از ادای نماز عید فطر است. پرداخت فطریه اهمیت خاصی در بین ترکمن ها دارد. علمای ترکمن برای هر عضوی از خانواده مبلغی را تعیین می کنند و هر خانواده محاسبه نموده و آن مبلغ را به مسکینان و افراد نیازمند می رسانند.
این روزنامه نگار ترکمن در ادامه گفت: در اهل سنت پرداخت فطریه واجب است و بر همین اساس در بین ترکمن ها مبنای پرداخت فطریه غالباً گندم است که مبلغ ریالی آن از سوی علما تعیین و اعلام می‌شود.
رویت هلال ماه شوال و مقدمات برگزاری عیدفطر
رستم جرجانی در این رابطه افزود: در روزهای پایانی ماه مبارک رمضان نیز درست همانند روزهای آغازین ، مردم تلاش می کنند زودتر از دیگران هلال ماه شوال را رؤیت نمایند.
وی گفت: ترکمن ها در چند روز آخر ماه مبارک رمضان با انجام خانه تکانی و خرید لباس نو به استقبال عید فطر می‌روند خرید لباس نو و تهیه انواع شیرینی‌های خانگی و انجام خرید برای سفره ی عید از جمله کارهایی است که هر خانواده ی ترکمن انجام می دهند.
پایان ماه مبارک رمضان و عید بزرگ فطر
این روزنامه نگار گلستانی می افزاید: سه روز قبل از فرا رسیدن عید فطر بانوان ترکمن به نظافت و خانه تکانی می پردازند و در روز عید فطر نانهای روغنی به نامهای: (چاپاتی)، (پوستیق)، (بؤرک) و (بیشمه) می پزند و بین همسایه ها و خویشاندان پخش می کنند.
جرجانی در این باره اظهار می کند: صبح اول وقت، مردها، جوانان و نوجوانان ترکمن با پوشیدن بهترین لباس، سواره و پیاده به سمت عیدگاه می روند تا ضمن گوش سپردن به مواعظ علما و بهره‌مندی از ارشادات دینی، بطور یکپارچه در محوطه عیدگاه جمع می شوند و در نماز عید فطر، در صفوفی بهم فشرده شرکت میکنند و بدین ترتیب اتحاد و یکپارچگی خود را به نمایش می‌گذارند.
وی اظهار کرد: پس از پایان یافتن نماز، همگی به سمت ردیف های جلو می روند تا ضمن دست دادن به امام جماعت و دیگر روحانی ها، عید را به آن ها تبریک بگویند، که در این مواقع، صفی طولانی ایجاد می شود و همگی صبر می کنند تا نوبت به آن ها برسد. زیرا ترکمن ها عقیده دارند که دست دادن به روحانی ها در عیدگاه ثواب بسیار دارد و باعث قبولی بیشتر طاعات می شود.
جرجانی افزود: بعد از خواندن نماز عید، دید و بازدیدها و تبریک گفتن‌ها فرا می‌رسد که این آیین تا پایان همان روز و چند روز بعد ادامه پیدا می کند.
وی ادامه می دهد: افراد هر خانواده به تمام اقوام خود چه در همان محل باشد یا “اوبه‌های” (روستا) دیگر سرمی‌زنند و احوال پرسی کرده و عید فطر را به آنان تبریک می‌گویند که این کار نمونه بارز تأکید قرآن برای صله رحم و خبرگیری از حال بیماران، خویشان و مؤمنان است.
زیارت قبور درگذشتگان
رستم جرجانی در پایان در این رابطه گفت: خیلی از خانواده های ترکمن, بعد از اقامه نماز عید فطر به زیارت قبور درگذشتگان خود می روند و در کنار قبور آنها قرآن تلاوت کرده و برای شادی روح اموات دعا می کنند.