میشیک یا پیشیک؟

‍ در باره‌ی واژه‌ ی « میشیک »

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دانشجویان ترکمن، استاد آنا دردی عنصری محقق و نویسنده فرهنگ ، ادبیات و تاریخ ترکمن در یادداشتی نوشت :

برای بیان « گربه » در ترکمنی معیار از واژه‌ی « پیشیک » استفاده می‌شود. این واژه به همین صورت در میان ترکان آذربایجان و سایر ترکان ایرانی نیز رایج است. اما در میان ترکمن‌های ایران، تنها، گویشوران ِ لهجه‌ی جعفربای این کلمه را استثنائا به شکل « میشیک » تلفظ می کنند.

پرسش این است که آیا این کلمه‌ی « میشیک »، واژه‌ای برساخته و مغلوط است یا ریشه در جای دیگر دارد ؟ در این یادداشت موجز تلاش دارم به این پرسش پاسخ مستدل بیابم.

بررسی منابع مکتوب ادبیات ترکی نشان می‌دهد که اۇغوزان ــ نیاکان ترکمنان امروزی ــ حداقل از قرن پنجم ه‌. ق برابر با یازدهم میلادی تا حدود قرن نهم ه . ق برابر با قرن پانزدهم میلادی برای بیان « گربه » در زبان اۇغوزی از واژه‌ی « چتۆک »çetük » استفاده می‌کرده‌اند.

کاشغری در «دیوان لغات‌الترک »( ۱۳۸۳: ۲۳۹ ) در مادّه‌ی « چتوک » می‌نویسد: به ترکی اوغوزی گربه را گویند.

اگر این واژه را در منابع ادبی ترکمنی دنبال کنیم، آن رابه همین شکل و نوشتار در کتاب « رونق‌الاسلام »( ۱۳۸۲: ۲۹۶ ـ ۳۰۷ ) پیدا می‌کنیم: سیچان و غرغه چتوک طاوق یلان کلفزه طومشوق‌لی قوش‌لر جمله سان و قرلاواچ و سرچه سیچان و چکیک بیری ساری کلفزه، باز و چتوک
مصحح در توضیح واژه‌ی چتوک، آن را « گربه » معنی کرده است.

نتیجه این که اۇغوزان و اخلاف آنان ـ ترکمنان ـ تا قرن نهم \ پانزدهم از این واژه استفاده می‌کرده‌اند. این که، پس، واژه « پیشیک » از چه زمان و چگونه وارد زبان ترکمنی شده، بحث دیگری را می‌طلبد، اما آنچه که به این یادداشت مربوط می‌شود، اینست که واژه‌ی « میشیک » را چگونه می‌توان توضیح داد.

برای پاسخ به این سؤال مجددا به کتاب « دیوان لغات‌الترک » کاشغری رجوع می‌کنیم. کاشغری در توضیح مادّه‌ی « موش\ muş » چنین آورده است: موش، گربه در ترکی چگلی. و در این‌جا مجددا تصریح می‌کند که اۇغوزان به گربه، چتوک می‌گویند( ۴۹۴).

در جایی دیگر نیز مثَلی در این زمینه نقل می‌کند: موش اۇغلی مُیاو تُغار
Muş ogli muyav togar
یعنی: بچه گربه میو میو‌کنان زاده می‌شود.( ۳۰۳)

 از آنجا که در گویش‌های متنوع ترکی، بعض همخوان‌ها و واکه‌ها با قرینه‌ی خود جابه‌جا می‌شوند، این واژه موش \ muş می‌تواند müş\مۆش هم باشد. کما‌ اینکه در گویش‌‌های ترکی شرقی مانند ترکی قرقیزی برای بیان گربه از واژه‌ی مۆشۆک \müşük استفاده می‌شود.

در گویش قزاق نیز که با قرقیزان قرابت قومی دارد این واژه « مئسئق \ mysyk » تلفظ می‌شود. شواهد زبانی فوق درباره واژه‌ی muş \müş این فرضیه را تقویت می‌کند که واژه « میشیک »رایج در گویش جعفربای به اقرب احتمال از گویش ترکی شرقی و به احتمال زیاد از قرقیزان در تداول عامه‌ی ایل جعفربای رسوخ کرده است.

منبع: کانال اولکامیز

=========

نرخ بیمه ثالث