ترجمه: خلیل یزدانی / سرزمین کهن ترکمن بخاطر موطن اصلی اسبان تیزپا و زیبای آخال تکه در دنیا مشهور است و در واقع زندگانی نسل اوغوزخان را بدون ( موضوع ) اسب نمی توان در نظر آورد.
سرزمین کهن ترکمن بخاطر موطن اصلی اسبان تیزپا و زیبای آخال تکه در دنیا مشهور است و در واقع زندگانی نسل اوغوزخان را بدون ( موضوع ) اسب نمی توان در نظر آورد. در این باره در کتاب پر محتوای قربان فلی بردی محمداف رئیس جمهور محترم ترکمنستان بنام « اسب آخال تکه افتخار ماست » چنین آمده است: « اسب آخال تکه که بواسطه تلاش و هوش و ذکاوت انسان در سرزمین ترکمن پرورش یافته، سمبل قدرت، سلامتی و زیبایی در طبیعت است. به همین سبب در طول تاریخ عشق و علاقه انسان و اسب به یکدیگر شگفت انگیز است. این تاریخ از 5 هزار سال پیش شروع شده و تا حالا هم ادامه دارد ».
برای مردمی که مفهوم « اسب بال ترکمن است » را در اندیشه خود پرورانده اند بحث در مورد اسب آخال تکه به عنوان نشانه بارز این دوران با سعادت کنونی کاملأ مناسبت دارد. امروزه هنر اسب شناسی و پرورش اسب ترکمن با تکیه بر روش های کهن و قدیمی راه پر افتخاری را در پیش گرفته است.
جشنواره ای که هر سال در ماه آوریل در خصوص اسب ترکمن برگزار می شود که در آن هنر نمایی های جالب اسبها، مسابقات زیبایی اسب نژاد آخال تکه، نمایشگاه عکس و نمایش بازی های ملی روی اسب ، در معرفی و توصیف زیبایی بی نظیر، خوش خلقی و خوش اندامی اسب آخال تکه که هم در خود ترکمنستان و هم در بیرون از مرزهای آن که باعث مباهات مردم ترکمن است در پیشرفت این هدف کمک می کند.
در بین ترکمن ها آداب, رسوم، روایات و ضرب المثل های زیادی در رابطه با اسب رواج یافته است. این خود نسل جوان را به هنر و حرفه اسب و اسبداری ترغیب می نماید.
بررسی های علمی به عمل آمده در زمینه قوم شناسی نشان میدهد در کشور ما برای بچه ذکوری که به سن هفت سالگی رسیده اند دادن اسب یا کره اسب از طرف دایی یا پدر به عنوان هدیه یک امر مرسوم بوده است. این رسم جالب و قدیمی « سوار بر اسب کردن » نامگذاری شده است. طبق این رسم، تازیانه و سایر اسباب اسب هدیه شده را، پدر بچه تهیه میکرده است. ما رایج بودن این رسم قدیمی را وقتی که داستان گوراوغلی را میخوانیم متوجه می شویم. در این داستان جیغالی بگ ( پدر بزرگ گوراوغلی )، اسب گوراوغلی را تیمار کرده، زین نهاده و با شکوه تمام او را سوار بر اسب می کند.
بر اساس اطلاعات تاریخی که از گذشته با شکوه ما بیان شده در مراسم بر تخت نشستن ملک شاه، پادشاه سلجوقی، وی بر اسب پدر خود آلپ ارسلان سوار و در مقابل مردم ظاهر شده است. بر اسب شاهی سوار شدن ملک شاه، از یک طرف پایبندی نسل اوغوز را به آداب و رسوم اجدادی ثابت میکند و از طرف دیگر نشان می دهد که در قرون وسطی اسب نماد روشنی از دولت و حاکمیت محسوب می شده است.
مراسم « سوار بر اسب کردن » در نواحی مختلف سرزمین ما تا دوران بعد نیز ادامه داشته است. این مراسم معمولأ در بهار زمانی که هوا رو به ملایمت میگذارد بر گزار می شده است. در بعضی جاها در این مراسم ( گوسفند و یا گاو ) قربانی کرده و مردم را به ضیافت دعوت می کرده اند. در مراسم جشن، بستگان بچه و مهمانان حلقه زده دایره وار می ایستادند. دایی یا پدر بچه، افسار اسب زین شده را به دست گرفته به میان جمعیت می آورد. بچه را با شکوه خاصی سوار بر اسب نموده و افسار آن را به دست پدر بچه می دادند ( اگر بچه قبلأ اسب سواری آموخته باشد، بر اسب دیگری سوار میشده ) در مقابل جمعیتی که ایستاده اند میگرداند. مردم حاضر در جشن به بچه و اقوام وی تبریک گفته و هدیه می دادند.
در اینجا نظر شما را به این نکته که در بعضی مناطق اسب را دایی پسر هدیه میکند جلب میکنیم. به نظر دانشمندان مراودات بین دایی و خواهر زاده ها ریشه در دوران قدیم دارد. همین طور جشن مراسم سوار بر اسب کردن بچه نیز که یکی از ارزشهای معنوی مردم ماست که از همان ایام قدیم سرچشمه گرفته است. مفهوم « هم پیش دایی ام میروم و هم به کره اسبم سواری می آموزم » نیز با همین سنت قدیمی مناسبت دارد. علاوه بر این، تراشیدن سر بچه ای که به سن یک سالگی می رسد توسط دایی، آماده کردن هدیه مخصوص دایی در مراسم عقد کنان خواهر زاده و آداب و رسوم نظایر آن سنتهای رایجی است که مردم ما آن را از دوران قدیم به ارث برد ه اند.
بر پایی مسابقات اسب سواری و نمایش بازی های روی اسب در اعیاد و جشن های ترکمن ها یک سنت دیرینه است. در این باره در کتاب رئیس جمهور محترم ترکمنستان، قربان قلی بردی محمداف که در بالا به آن اشاره شد چنین آمده است:
اسب برای ترکمن همه چیز است. در همه مراسمی که مردم برگزار می کنند مانند جشن عروسی، جشنی که به مناسبت تولد فرزند ذکور بر پا می شود و جشن ختنه سوران، اسب جایگاه ویژه ای دارد. مسابقات اسب سواری و نمایشی روی اسب برگزار می شد ».
در تمام مناطق ترکمنستان هنر پرورش اسب ( مهتری ) از قدیم الایام یکی از هنرهای شناخته شده است. مهتران سرشناس هر روستا صاحب اسب های معروفی بوده و در روزهای جشن و شادمانی، آنها برای هواداران خود شادی دوچندان را فراهم مینمودند. به این سبب در اعیاد ملی مانند نوروز و عید قربان و یا در جشن هایی که با شکوه بیشتری برگزار میشد در این مسابقات، اسبهای سایر مناطق و اسبهایی که توسط مهتران ماهر تربیت و آماده شده بودند شرکت داده می شد. به همین جهت جشن هایی که در برگزاری آن اسب نقش عمده داشت مهمان زیاد می آمد سابقأ در مناطق شرقی ترکمنستان به این گونه جشن ها « جشن پر مهمان » گفته می شد.
نوشته های بدست آمده تاریخی، در مورد اینکه چگونه نسل قدیم اوغوز افسار، زین و سایر ادوت مربوط به اسب را با تفکرات خود ابداع نموده اند اطلاعات با ارزشی را به ما میدهد. در « دیوان الغات الترک » اثر محمود کاشغری اینکه سوارکاری و بازی های نمایشی روی اسب از قدیم بین ترکمنها رایج بوده و در « تاریخ چین » اثر ولفرام ابراهام، اینکه در شرق میانه در مورد مسابقات نمایشی روی اسب و شگردهای پیچیده جنگی ( با اسب ) ترکمنهای هون در درجات بالاتری قرار داشته اند یاد آوری شده است. در بین ترکمن ها مسابقات اسب سواری و بازی های نمایشی روی اسب در طول قرون و اعصار بر طبق قواعد و قوانین تکامل یافته است. به همین دلیل در وحله اول اسب ها را چند روز قبل از مسابقه آماده می نمودند.
آداب و سنن قدیمی ترکمن ها در رابطه با اسب و تجربیات پرورش و نگهداری اسب تا زمان حاضر حفظ شده است. در دوران پر سعادت دولت پاینده ما، آداب و رسوم ملی ما که میراث پدران ماست در نتیجه زحمات بی شائبه رئیس جمهور محترم ترکمنستان قربان قلی بردی محمداف، با افزودن گزینه های جدید، غنی تر و کامل تر می شود. این خود برای تمام دنیا برای پرورش و نگهداری اسب آخال تکه و آماده نمودن آن برای مسابقات جهانی، تجربیات الهام بخشی خواهد بود.
منبع: Türkmenıň uçar ganaty منتشر شده توسط وزارت امور خارجه ترکمنستان.
ترجمه: خلیل یزدانی